Czym jest kalenica? Jakie są funkcje kalenicy na dachu?

Wyróżniamy wiele rodzajów dachów, ale najczęstsze są: płaski i skośny, jedno-, dwu- czy wielospadowy. Jeśli chcesz wybudować dach skośny, będzie on miał najczęściej wyraźnie zaznaczony szczyt. To właśnie nazywamy kalenicą budynku. Sprawdź, jak jest ona zbudowana, jaką funkcję pełni i jak ją wykonać. Czy dach z kalenicą będzie wytrzymalszy niż dach płaski?

Co to jest kalenica?

Kalenica to punkt na dachu reprezentowany przez poziomą linię, na której przecinają się dwie połacie dachu i która biegnie wzdłuż całego obszaru. Brzmi skomplikowanie? 

Najprościej, kalenica dachowa to szczyt, na którym spotykają się dwie przeciwległe płaszczyzny dachu. Można zatem powiedzieć, że kalenica jest w zasadzie szczytem dachu. To słowo nierzadko odnosi się również do deski lub belki używanej właśnie do budowy samej kalenicy.

Jak się okazuje, kalenica jest niezwykle istotnym elementem dachu, który odpowiada m.in. za wentylację przestrzeni dachowych. Nierzadko stanowi także część ozdobną, w której umieszcza się nasadkę bądź, nieco rzadziej, figurkę. Ozdobną kalenicę dostrzec można m.in. w domach w stylu góralskim.

Ile kosztuje budowa dachu w 2023 i jak przebiega krok po kroku?

Jak zbudowana jest kalenica?

Budowa kalenicy nie jest skomplikowana, choć wiele zależy od rodzaju konstrukcji dachowej. W konstrukcji tradycyjnej podstawowa rama dachu składa się z przeciwległych par pochyłych krokwi. To właśnie one stykają się górnymi końcami na kalenicy. Górny koniec każdej z nich jest zazwyczaj ścięty pod kątem tak, aby stykał się z jednym bokiem deski kalenicowej, a sama kalenica była umieszczona pomiędzy krokwiami, które są przybijane do kalenicy.

Można zatem powiedzieć, że kalenica zapewnia konstrukcyjne połączenie krokwi i jednocześnie zwiększa stabilność boczną, tworzy także sztywny grzbiet szczytu dachu. Dolne końce każdej pary przeciwległych krokwi połączone są zaś ze sobą poziomą deską. Razem belki składają się zazwyczaj na ramę stropową najwyższej kondygnacji domu.

Wszystkie te elementy (krokwie, kalenica i belki) tworzą zaś konstrukcję zbliżoną kształtem do trójkąta. Cechuje ją wysoka wytrzymałość konstrukcyjna z otwartą przestrzenią pośrodku, gdzie mieści się przeważnie poddasze. Aby można było myśleć o jego użytkowaniu, warto zapewnić w tym miejscu komfort cieplny, czyli dokonać ocieplenia poddasza.

W zależności od rodzaju dachu konstrukcja kalenicy dachowej będzie wyglądała nieco inaczej:

• Kalenica dachu dwuspadowego – dach tego rodzaju wykończony jest dobrze widoczną, łatwą do zidentyfikowania pojedynczą kalenicą.  
• Kalenica dachu jednospadowego – to najwyższy punkt dachu jednospadowego.
• Kalenica dachu kopertowego – dach kopertowy składa się z czterech połaci, z których dwie dłuższe mają kształt trapezu, a krótsze – trójkątów. Połacie łączą się ze sobą na szczycie dachu, który wyznacza kalenica położona równolegle do dłuższych połaci. Właściwie trudno tu mówić o typowej kalenicy, to raczej najwyższy punkt dachu.
• Kalenica dachu płaskiego – w tym przypadku najczęściej wykorzystuje się tak zwaną kalenicę odwróconą, kiedy dach budowany jest na zasadzie stropodachu. Polega to na wykonaniu kanału, korytka, rynny wewnętrznej lub specjalnych wpustów dachowych, które gromadzą wody opadowe.

Jak wykończyć kalenicę w zależności od materiału na dachu?

Kalenica może być wykonana z różnych materiałów, a wybór konkretnego zwykle koresponduje z tym, jakie pokrycie ma mieć dach. Na przykład kalenica do blachy trapezowej może być produkowana z blachy w takim samym rodzaju, kolorze i o tej samej powłoce jak blacha trapezowa na dach.

Analogicznie prezentuje się sprawa z pokryciem dachu gontem bitumicznym. Kalenica w takim przypadku zbudowana będzie z pasów kalenicowych bitumicznych, czyli gotowych gąsiorów bitumicznych dopasowanych wzorem i kolorystyką do konkretnego wzoru gontów znajdujących się na dachu lub takich, które mają być tam położone.

Jakie elementy wchodzą w skład kalenicy?

Sama kalenica jest zbudowana z kilku elementów. Ich odpowiedni wybór zapewnia poprawną cyrkulację powietrza. Co dokładnie się wśród nich znajduje? Jednym z nich jest tzw. wstępne pokrycie. Przyjmować może zróżnicowaną formę, choć najczęściej są to membrana lub deskowanie z papą.

W przypadku tej drugiej wersji zachodzi konieczność rozcięcia folii w obrębie kalenicy. Ma to na celu pozostawienie szczeliny wentylacyjnej. Membrana dachowa nie wiąże się zaś z dodatkowymi obostrzeniami. Wystarczy rozłożyć ją szczelnie na powierzchni dachu.

Kolejny z elementów kalenicy dachowej to tzw. kontrłaty. Jest to drewniana część, która dystansuje pokrycie dachowe od warstwy krycia wstępnego. Kontrłaty mocuje się na nakładkę bądź przycina pod skosem w celu ich połączenia w obrębie kalenicy. Łata kalenicowa znajduje się najwyżej na połaci dachu. Montuje się do niego gąsiory oraz taśmy uszczelniająco-wentylacyjne.

A co z gąsiorami? To elementy, które stosuje się do pokrycia kalenicy. Występują w dwóch wersjach: skrajnych i środkowych, pokrywających główną kalenicę dachu. Dzięki temu możliwe jest zamknięcie ciągu gąsiorów z obu stron.

Pod gąsiory kładzie się zazwyczaj specjalne szczotki wykonane z włókien polipropylenowych. Chronią one dach przed pyłem i śniegiem, jednocześnie wykazują odporność na działanie promieniowania UV.

Jak obliczyć optymalny kąt nachylenia dachu?

Jakie funkcje pełni kalenica?

Czy kalenica rzeczywiście jest tak istotnym elementem dachu? Za co właściwie odpowiada? Wiesz już, że kalenica zapewnia połączenie połaci dachowych. Dzięki temu poszczególne elementy dachu stykają się ze sobą, co jednocześnie ma ogromny wpływ na szczelność zadaszenia.

Musisz jednocześnie mieć na uwadze, że bardzo ważne jest pozostawienie specjalnej szczeliny wentylacyjnej w kalenicy. Jak zabezpieczyć ją przed dostaniem się do niej kurzu, śniegu czy chociażby owadów? Kluczowe jest jej odpowiednie zakrycie. Właśnie w tym celu stosuje się wspomnianą już taśmę uszczelniająco-wentylującą.

Zapewnienie szczelności to nie jedyna funkcja kalenicy dachu. Równie ważna jest wentylacja, chodzi przecież o to, aby pod pokryciem swobodnie przemieszczało się powietrze. Dlaczego ma to znaczenie? Dzięki temu możliwe jest odprowadzanie z dachu wilgoci, która może się tam pojawić m.in. za sprawą opadów deszczu czy śniegu.

Wilgoć jest szczególnie groźna dla więźby dachowej. Po pewnym czasie może bowiem doprowadzić do osłabienia konstrukcji dachu, a nawet do jej uszkodzenia. Odpowiednia wentylacja ma zatem duże znaczenie dla stanu pokrycia i ogranicza konieczność konserwacji dachu i rynien.

Ile kosztuje remont dachu w 2023 roku?

Czy kalenica jest najwyższą częścią dachu? Jak obliczyć wysokość budynku?

Zarówno za kalenicę dachu płaskiego, jak i kalenicę dachu jednospadowego czy dwuspadowego uznaje się najwyższy punkt dachu. Pozwala to na określenie wysokości całego budynku. Jest to istotne z punktu widzenia zapisów miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (MPZP) lub wydanej decyzji o warunkach zabudowy.

Podobnie będzie, jeśli Twój dom ma mieć dach kopertowy. Nie ma on typowej kalenicy. Wysokość mierzy się zatem w punkcie, w którym łączą się cztery połacie dachu. Określenie położenia budynku może jednak sprawiać pewne problemy, dlatego też najlepiej jest zasięgnąć opinii w urzędzie gminnym. W innym przypadku może dojść do naruszenia założeń planu zabudowy działki

Kalenica w przypadku dachu jedno- czy dwuspadowego może być usytuowana prostopadle bądź równolegle do drogi, o czym piszemy w dalszej części tekstu. Jest to istotne ze względu na konieczność spełnienia warunków zabudowy.

Zapisy MPZP i decyzji administracyjnych dotyczące warunków budowania na Twojej działce mają niebagatelne znaczenie. Wskazują np. na formę dachu i maksymalną wysokość budynku, tj. wysokość kalenicy. Przepisy Prawa budowlanego określają sposób obliczenia tej wysokości, która jest wysokością terenu przed głównym wejściem do budynku, i wysokości samego budynku, czyli wysokości do głównej kalenicy domu.

Jeśli więc ponad poziom kalenicy wystają np. nawiewniki czy komin na dachu, nie ma to w tym wypadku znaczenia.

Chcesz dowiedzieć się więcej o MPZP? Obejrzyj nasze wideo!

Kalenica prostopadła czy równoległa do drogi – jak to określić?

Niewielu zdaje sobie sprawę, że warunki zabudowy oraz zapisy miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego mogą zawierać zapis odnoszący się do usytuowania kalenicy względem drogi. Mogą narzucać linię obowiązującą, tj. linię zabudowy budynku czy układ połaci dachu, w tym kalenicy przy dachach spadzistych – kalenicy równoległej do drogi lub kalenicy prostopadłej do drogi. Ma to na celu stworzenie uporządkowanej przestrzeni zabudowy na danym terenie.

Jest to przy tym istotne, ponieważ wpływa na usytuowanie budynku na działce.

Jeśli chodzi o budynki wyposażone w dach dwuspadowy, z jedną główną kalenicą, właściwie nie ma problemu z określeniem ich lokalizacji i układu dachu względem drogi. Kłopot pojawia się jednak przy dachach wielospadowych, w tym kopertowych, mających więcej niż jedną kalenicę. Znacznie trudniej jest też ustalić kalenicę w przypadku dachu kopertowego.

Najczęściej zapisy w MPZP lub w warunkach zabudowy dotyczą przy tym kalenicy głównej, tj. położonej nad główną częścią budynku. Jeśli masz wątpliwości, udaj się do urzędu gminy. Urzędnicy wyjaśnią wątpliwości.

Dowiesz się, czy kalenica prostopadła do drogi nie narusza żadnych przepisów. Jeśli tak jest, a Ty zignorujesz zapisy MPZP czy warunki zabudowy i wybudujesz dom, nie zostanie on odebrany przez nadzór budowlany. Możesz zostać oskarżony o samowolę budowlaną, czego skutkiem będzie nakaz rozbiórki budynku mieszkalnego.

Jak działa piorunochron i czy jest konieczny na Twoim dachu?