Nadzór autorski na budowie. Czym jest, kiedy jest wymagany i komu go powierzyć?

W procesie budowlanym dotyczącym wznoszenia np. domu jednorodzinnego uczestniczy wiele osób. Wśród nich z pewnością znajdują się inwestor, który może aktywnie brać udział w budowie lub zlecić ją i kontrolować postępy, a także pracownicy ekipy budowlanej. Uczestnicy procesu budowlanego mają czuwać nad przebiegiem budowy i brać w niej udział. Specjalista przygotowujący projekt budowlany także zalicza się do tego grona, a w jego gestii zwykle leży sprawowanie nadzoru autorskiego na budowie. Co to w praktyce oznacza?

Budowa obiektów budowlanych różnego rodzaju – jedno- i wielorodzinnych, komercyjnych czy przemysłowych – może być skomplikowanym przedsięwzięciem i wymagać sprawowania ciągłego nadzoru autorskiego. Prawo budowlane wskazuje, że nadzór ten polega na sprawdzaniu na bieżąco, czy wykonywane prace bądź też materiały wykorzystywane przez ekipę wykonawczą są takie, jak założył to projektant.

Zobacz, jak ustanowić nadzór autorski na budowie i co na ten temat mówi prawo. Czy jest to uprawnienie projektanta projektu architektoniczno-budowlanego, czy też jego obowiązek?

Na czym polega nadzór autorski?

Nadzór autorski to termin zaczerpnięty zarówno z Prawa budowlanego, jak i Prawa autorskiego, dlatego jego wyjaśnienie powinno czerpać z obu aktów prawnych.

Nadzór autorski nad projektem jest niezbywalnym uprawnieniem przysługującym autorowi, jako jeden z elementów katalogu autorskich praw osobistych, chroniących intelektualny związek twórcy z opracowanym przez niego utworem. W takim rozumieniu polega on na możliwości kontrolowania sposobu wykorzystania i eksploatacji własnego utworu przez inne podmioty.

W art. 60 ust. 5 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych ustawodawca odsyła w przedmiocie kreślenia zasad sprawowania nadzoru autorskiego nad swoimi utworami do przepisów Ustawy z dnia 7 lipca 1994 roku – Prawo budowlane. W tym zakresie widoczna jest bardzo istotna różnica pomiędzy nadzorem autorskim dokonywanym przez twórców w stosunku do innych kategorii utworów, w odniesieniu do których sprawowanie owego nadzoru jest uprawnieniem osobistym, a nie obowiązkiem.

Kontrola nadzoru budowlanego – kiedy się odbywa i na czym polega?

Inaczej nadzór autorski jest definiowany w Prawie budowlanym. Art. 20 tego prawa mówi o podstawowych obowiązkach projektanta. W ustępie 1 w punkcie 4 ustawodawca wskazał, że do podstawowych zadań osoby przygotowującej projekt budowlany należy sprawowanie nadzoru autorskiego na żądanie inwestora lub organu administracji architektoniczno-budowlanej w zakresie:

• stwierdzania w toku wykonywania robót budowlanych zgodności realizacji z projektem,
• uzgadniania możliwości wprowadzenia rozwiązań zamiennych w stosunku do przewidzianych w projekcie, zgłoszonych przez kierownika budowy lub inspektora nadzoru inwestorskiego.

Zakres prac wykonywanych przez projektanta na budowie zależy od indywidualnych ustaleń i wynika też z przepisów obowiązującego prawa.

Celem nadzoru autorskiego jest zapewnienie prawidłowego przebiegu realizacji obiektu zaprojektowanego przez autora i robót budowlanych oraz zagwarantowanie należytego, starannego ich wykonania. Nadzór autorski pełniony przez projektanta obejmuje w szczególności:

• kontrolowanie zgodności realizacji zaprojektowanej inwestycji zgodnie z projektem architektoniczno-budowlanym;
• sprawdzanie w toku realizacji kolejnych prac, czy są zgodne pod względem rozwiązań technicznych, materiałowych i użytkowych z dokumentacją projektową, obowiązującymi przepisami, w szczególności techniczno-budowlanymi;
• uzupełnienie szczegółów dokumentacji projektowej i wyjaśnienie ewentualnych wątpliwości, jakie ma wykonawca w toku realizacji inwestycji;
• dokonanie uzgodnień z inwestorem i wykonawcą dotyczących możliwości zamiany materiałów i rodzaju konstrukcji przewidzianych w dokumentacji projektowej, a zgłoszonych przez kierownika budowy lub inspektora nadzoru inwestorskiego;
• branie udziału w komisjach i naradach technicznych, w rozruchu technologicznym, w odbiorze inwestycji czy w czynnościach, których celem jest doprowadzenie do osiągnięcia projektowanych zdolności produkcyjnych lub usługowych;
• udział w odbiorze inwestycji od wykonawcy;
• udział w czynnościach, których celem jest doprowadzenie obiektu do osiągnięcia projektowanych uprzednio zdolności funkcjonalnych w bezpośrednim powiązaniu z projektem;
• stałe lub regularne pobyty projektanta na budowie, których celem jest sprawdzenie wykonawstwa robót budowlanych z rozwiązaniami projektowymi;
• udzielanie porad i wskazówek wykonawcom;
• wyjaśnianie na bieżąco wątpliwości i problemów, jakie mogą pojawić się w toku robót budowlanych.   

Zakres prac wykonywanych w ramach nadzoru autorskiego uzależniony jest od ustaleń pomiędzy stronami.

Nadzór autorski a nadzór inwestorski

Podczas realizacji procesu budowlanego prowadzony może być nadzór autorski lub nadzór inwestorski. Jakie podobieństwa i różnice występują pomiędzy nimi? A może nadzór autorski i nadzór inwestorski są dokładnie tym samym?

Nadzór autorski prowadzi projektant, który sprawdza, czy przygotowany przez niego pomysł jest poprawnie realizowany. Natomiast przez pojęcie nadzoru inwestorskiego należy rozumieć szeroką formę wsparcia, obejmującą reprezentowanie interesów inwestora w miejscu realizacji pomysły, a także organizację całego procesu logistycznego. Ważne jest przy tym, by zaangażowanie inwestora w realizację projektu było jak najmniejsze.

Osoba sprawująca nadzór inwestorski angażuje się we wszechstronny sposób w inwestycje, począwszy od zamówienia materiałów czy przygotowania harmonogramu prac aż po kontrolowanie pracy podwykonawców. Nadzór może zawierać w sobie w pełni nadzór autorski.

Jak przeprowadzić zmiany w gotowym projekcie domu?

Czy nadzór autorski jest obowiązkowy?

Autor projektu architektoniczno-budowlanego nie kończy swoich obowiązków na jego przekazaniu inwestorowi, ale pochodną opracowanego projektu jest obowiązek pełnienia nadzoru autorskiego. To obowiązek ustawowy, którego autor nie może się pozbyć bez zgody samego inwestora. Autor projektu może być zobowiązany do sprawowania nadzoru autorskiego również w następstwie decyzji właściwego organu.

W swojej decyzji o pozwoleniu na budowę organ właściwy może nałożyć na inwestora obowiązek ustanowienia inspektora nadzoru inwestorskiego, ale nie tylko. Może zobowiązać go do zapewnienia nadzoru autorskiego w przypadku uzasadnionym:

• wysokim stopniem skomplikowania obiektu lub robót budowlanych
• przewidywanym wpływem na środowisko.

Twórca projektu również będzie zobowiązany do wykonania czynności mieszczących się w zakresie nadzoru autorskiego.

Na pytanie o to, czy nadzór autorski na budowie jest obowiązkowy, należy odpowiedzieć twierdząco. O konieczności jego zapewnienia rozstrzygnie organ administracji architektoniczno-budowlanej, który jest zobowiązany wskazać to w decyzji o pozwoleniu na budowę, uzasadniając przyjęte stanowisko. Jeśli tak będzie, to inwestor powinien zawrzeć koniecznie z architektem umowę uwzględniającą nadzór auto

Co to jest karta nadzoru autorskiego?

Projektant sprawujący nadzór autorski posługuje się różnymi dokumentami i przygotowuje ważne raporty. Bardzo ważnym dokumentem jest karta nadzoru autorskiego. Prawo budowlane stanowi, że po każdej wizycie projektanta na placu budowy powinna znaleźć się o tym odpowiednia wzmianka w takiej karcie. Rejestrowana jest ona na stosownym formularzu podpisanym przez upoważnioną ku temu osobę. Zwykle karta nadzoru autorskiego zawiera:

• dane inwestycji i umowy na świadczenie usług;
• dane inwestora;
• tabelę z datą, danymi projektanta, celem wizyty i jej opisem;
• podpisy stron.

Karta nadzoru autorskiego potwierdza faktyczne dokonanie nadzoru i wszelkich towarzyszących czynności kontrolnych.

Jakie obowiązki ma inwestor zastępczy? Czy warto go zatrudnić?

Kto może pełnić nadzór autorski?

Nadzór autorski może być sprawowany przez projektanta projektu architektoniczno-budowlanego. Może to być autor całości lub części projektu. Z taką osobą inwestor zawiera umowę o nadzorze autorskim na budowie. Umowa ta pozwala na doprecyzowanie zasad sprawowania nadzoru. Nie może się tym zajmować nikt poza projektantem.

Czy sprawdzający może pełnić nadzór autorski?

Z punktu widzenia Prawa budowlanego nadzór autorski na budowie powinien być prowadzony przez projektanta obiektu, który był jednocześnie autorem pomysłu. Jedynie w przypadku zmiany  specalistay sprawującego nadzór autorski może się zdarzyć, że będzie to inna osoba. Wówczas do dokumentacji budowy powinno zostać dołączone oświadczenie o przejęciu obowiązków przez nowego projektanta.

Porównanie cen za projekt pudełkowy, indywidualny i od dewelopera

Kiedy projektant może prowadzić nadzór autorski?

Zasadniczo to z inicjatywy inwestora danego obiektu ustanawiany jest nadzór autorski projektanta. Z racji tego, że opracował on pomysł, przysługuje mu prawo do kontrolowania poprawności jego wykonania. Inwestor może zostać zobowiązany przez właściwy organ do zorganizowania nadzoru autorskiego na budowie w decyzji o pozwoleniu na realizację – wówczas zgłasza się do projektanta z żądaniem wypełnienia obowiązków nadzorczych z jego strony.

Czy projektant może odmówić nadzoru autorskiego?

Jeśli projektant uchyla się od podjęcia nadzoru autorskiego na budowie lub niedbale wykonuje obowiązki z tym związane, może to mieć dla niego negatywne skutki. Ponosi bowiem odpowiedzialność zawodową.

Ponadto prawo autorskie stanowi, że istnieje nieograniczona w czasie i niepodlegająca zrzeczeniu się lub zbyciu więź pomiędzy twórcą a utworem – w tym przypadku projektantem i jego projektem.

Ile kosztuje nadzór autorski?

Projektant danego obiektu nie może odmówić wykonania nadzoru autorskiego na placu budowy i w trakcie całej inwestycji. Czy nadzór autorski jest płatny? Zwykle tak i wysokość oraz tryb wypłaty wynagrodzenia są ujęte w umowie. Wynagrodzenie może wynosić kilkaset złotych za jednorazową wizytę na budowie, do kilku godzin pobytu. Jeśli architekt musi daleko dojeżdżać na budowę, kwota za wizytę wzrasta nawet do 1000 zł.

Koszt nadzoru autorskiego uzależniony jest od kilku czynników:

• miejsca położenia budowy – zamiejscowe budowy pociągają za sobą wyższe koszty,
• stopnia skomplikowania projektu,
• skali inwestycji,
• długości i częstotliwości wizyt na budowie.

Przyjmuje się, że jeśli koszt dokumentacji projektowej stanowi około 5 proc. całości inwestycji, to za nadzór autorski trzeba będzie zapłacić około 0,5 proc. kwoty inwestycji.

Kogo należy powiadomić o zmianie nadzoru autorskiego?

W szczególnych przypadkach możliwa jest zmiana nadzoru autorskiego. Przepis art. 44 ust. 1 pkt 3 Prawa budowlanego stanowi, że inwestor ma obowiązek bezzwłocznie powiadomić właściwy organ o zmianie projektanta sprawującego nadzór autorski. Musi przy tym podać, kiedy nastąpiła zmiana.

Jakie dane powinna zawierać tablica informacyjna budowy domu?